Spis treści:

1. Kształtowanie czynności samoobsługowych
2. Kary i nagrody - sposoby na dobre wychowanie
3. Brak apetytu u dzieci
4. Nieśmiały przedszkolak
5. Adaptacja przedszkolaka
6. Jak pomóc dzieciom radzić sobie ze złością?
7. W jaki sposób pomóc dzieciom w kształtowaniu własnego "Ja"
8. Pozwólcie mi coś zrobić.
9. Jak radzic sobie z zachowaniami trudnymi u dzieci.
10. Jak mówić do dzieci, żeby nas słuchały, jak słuchać, żeby do nas mówiły.
11. gotowość dziecka do podjęcia nauki w szkole.
12. Jak wspierać dziecko.

      

 

 

 

 

Kształtowanie czynności samoobsługowych

 

Jak dzieci uczą się czynności samoobsługowych?

Warunkiem usamodzielnienia się dziecka jest jego zaradność, a więc umiejętność wykonywania pewnych czynności – głównie samoobsługowych – bez pomocy dorosłych. Jest to wynik rozwijającego się własnego „Ja”, szczególnie w zakresie samokontroli i rosnącej sprawności dziecka.

 

Starsze przedszkolaki reprezentują już taki poziom rozwoju samokontroli, że można i trzeba kształtować poczucie odpowiedzialności za to, co czynią. Dzieci mają respektować zasady właściwego, poprawnego i dobrego zachowania się w domu, w przedszkolu, w szkole, a także na ulicy i w miejscu publicznym. Skuteczne jest też rozwijanie u dzieci skłonności do doprowadzania do końca wykonywanych czynności. Chodzi o to, aby starszy przedszkolak umiał czerpać radość z faktu, że udało mu się zadanie doprowadzić do końca. Jest to wyższy poziom samokontroli, trudny do osiągnięcia przez dziecko. Dlatego należy dzieciom w tym pomóc poprzez:

• bycie przy dziecku i podtrzymywanie go w osiąganiu celu: motywowanie, zachęcanie, przypominanie i podpowiadanie czynności, które ma ono kolejno wykonywać; 
• okazywanie radości, gdy dziecko już osiągnie cel, gdyż w ten sposób uczy się ono odczuwać radość i przyjemność z doprowadzenia pracy do końca; 
• bycie cierpliwym i systematycznym, bo dziecko musi wiele razy wykonać jedną czynność, aby ją opanować, a następnie ćwiczyć, aby przekształciła się ona w nawyk.

 

Nawyki należy dosłownie „wdrukować” w dziecięcy umysł. Najpierw trzeba ukształtować daną czynność, a potem doprowadzić do odruchowego zachowania. Jeżeli to się uda, łatwiej i przyjemniej dziecku będzie żyć z dorosłymi, gdyż będzie ono postrzeganie jako sympatyczne, dobrze ułożone i mądre. Dzięki temu uniknie się też wielu sytuacji konfliktowych, a także niepotrzebnych napięć.

 

Dorośli mają niedobry zwyczaj przerywania dziecięcych zabaw, gdy chcą skłonić dziecko do jedzenia, pójścia spać itp. Często nie zwracają uwagi na dziecięce protesty. Robi się wtedy nieprzyjemnie, a przecież dziecko chce dobrze: dąży do zakończenia swoich zajęć. Przecież tego właśnie uczył dorosły w innych sytuacjach. Jedno przeczy drugiemu! Zdecydowanie lepiej będzie, jeżeli dorosły, także nauczycielka:

• zapowie konieczność kończenia zabawy: Za pięć minut kończymy zabawę, bo będzie obiad, a przecież musimy jeszcze umyć ręce...; pozostawi dzieciom dwie, trzy minuty na zakończenie wykonywanych akurat czynności;
• dopiero po upływie tego czasu zachęci dzieci do wykonania następnej czynności.

 

Takie postępowanie wynika ze zwykłego poszanowania czynności wykonywanych przez dziecko i pozwoli uniknąć wielu napięć. Na kształtowanie czynności samoobsługowych trzeba spojrzeć szerzej: ucząc jednego, nie można niszczyć czegoś innego. Potrzebny jest mądry wybór, co jest ważne, a z czego można tu i teraz zrezygnować.

 

 

Jak opanowanie czynności samoobsługowych i porządkowych wpływa na rozwój intelektualny dzieci

 

W trakcie opanowywania czynności samoobsługowych dziecko uczy się tak organizować swoją aktywność, by osiągnąć zamierzony cel. Dowiaduje się też, że w niektórych sytuacjach nie da się uniknąć wykonywania pewnych czynności i dlatego rozsądniej jest wykonać to, co trzeba, szybko i sprawnie. Na przykład: jeżeli dziecko sprawnie umyje i wytrze ręce, ma poczucie sprawstwa, doznaje przyjemności i cieszy się, że wykonało coś pożytecznego. Ponadto jest jeszcze przy tej okazji chwalone, a więc odczuwa komfort. Te wspaniałe doznania przenosi na inne sytuacje zadaniowe.

Jeżeli dziecko wie, że nie ma sensu buntować się przed wykonaniem czynności samoobsługowych (sprawnie się ubiera, chętnie siada do stołu i samodzielnie je itd.), rozumie także i to, że nie warto ociągać się ze spełnianiem poleceń nauczycielki w trakcie zajęć dydaktycznych. Zadziwiające jest to, że sposób wykonywania czynności samoobsługowych i porządkowych przenosi się także na czynności intelektualne. Z analizy dziecięcych zachowań wynikają bowiem przedstawione poniżej wnioski:

• Dzieci, które marudzą i ociągają się przy prawie każdej czynności samoobsługowej, przenoszą ten styl zachowania na sytuacje zadaniowe typu dydaktycznego: zbyt wolno układają przedmioty potrzebne do zajęć, zwlekają z wykonaniem poleceń, a na dodatek pokazują, jak wielką łaską czynią nauczycielce.
• Dzieci, które „sieją” bałagan (rzucą ręcznik byle gdzie, depczą po swoich ubraniach w szatni, przeciągają się przy stole i rozrzucają jedzenie itd.) są zwykle równie niestaranne w realizacji zadań typu intelektualnego: jeżeli mają coś sensownego zbudować z klocków, to nie widzą potrzeby, aby je wcześniej przygotować, porządnie ułożyć. Dlatego ciągle czegoś szukają, przesuwają, przestawiają i są tym tak pochłonięte, że tracą z pola widzenia sens zadania.
• Dzieci, które przy wykonaniu czynności samoobsługowych domagają się pomocy, chociaż przy niewielkim wysiłku poradziłyby sobie same, przenoszą to zachowanie-nawyk na sytuacje zadaniowe typu intelektualnego: zaczynają narzekać, że jest to dla nich za trudne, że nie wiedzą, jak to zrobić, szukają wzrokiem nauczycielki, a gdy ta spojrzy w ich kierunku, demonstrują bezradność. Nauczycielka oczywiście podchodzi do nich i pomaga. Tym sposobem, dzieci te kolejny raz dowiadują się, że opłaca się być bezradnym. 

 

Kary i nagrody za dobre zachowanie

System kar i nagród, jeśli stosowany rozsądnie jest doskonałą metodą wychowawczą. Niestety, by dojść do perfekcji w jego dozowaniu, trzeba potrafić uczyć się na własnych błędach, których nie da się uniknąć.

Współczesna psychologia wyklucza w ogóle kary cielesne jako element wychowania dziecka. Stosowane w przeszłości kary cielesne często odbijały się na zachowaniu dzieci, wzbudzając nieuzasadniona agresję i poczucie niesprawiedliwości. Ponadto stosowanie siły fizycznej w wychowaniu dziecka sprawia, że negujemy coś, co stanowi elementarną zasadę związków rodzinnych – szacunek. Nie można nauczyć szacunku dziecka, które jest przez nas upokarzane.

Systemowe podejście

W domu w żadnym wypadku nie powinno się stosować zbyt surowych, podobnych do zasad wojskowych reguł. Mimo to, system kar i nagród, który rodzice stosują powinien być bardzo ściśle określony. Określone z najwyższą precyzją zasady muszą być jednak przedstawione dziecku w najłatwiejszy z możliwych sposobów. Kiedy już rodzice ustalą zachowania, które w ich domu uznawane będą za naganne, powinni dobrze zapamiętać raz sporządzoną listę, konsekwencja jest bowiem gwarantem skuteczności systemu kar i nagród.

Kara - unikanie

Kara powinna być czymś, czego dziecko bardzo będzie chciało uniknąć. Powinna być ona skonstruowana w taki sposób, by zniechęcać dziecko do zachowań niepożądanych. Nie może jednak być dla dziecka paraliżująca, powinna raczej wskazywać dziecku, że to co zrobiło ma negatywne konsekwencje, to nauczy je, żeby w przyszłości postąpić inaczej. W niektórych sytuacjach niewłaściwe zachowanie dziecka, nie będzie potrzebowało komentarza czy działania ze strony rodziców, ponieważ dziecko samo zobaczy, że postąpiło niewłaściwie.
Przykładowa sytuacja: dziecko wyjęło z szuflady nóż, mimo iż mówiliśmy mu, by tego nie robiło. Skaleczenie powoduje dziecku ból. Nie musimy go wtedy karać za zabawę nożem, ból, który towarzyszy temu wydarzeniu skutecznie zniechęci dziecko do zabaw niebezpiecznymi narzędziami. Nie stosując kary, będziemy mogli powołać się na tę sytuację w przyszłości. Mówiąc: nie dotykaj gorącego garnka, bo się sparzysz i będzie cię bolało jak wtedy, kiedy przeciąłeś się nożem

 

Jako rodzice, często stajemy przed problemem zmuszania naszych dzieci do jedzenia. Nasze pociechy są bowiem tak zajęte poznawaniem świata, zabawą, że nie mają czasu myśleć o jedzeniu. Wcale nie jest to jednak oznaką choroby. Dzieci w wieku przedszkolnym znane są bowiem ze swych "ataków niejedzenia". Co robią w takich sytuacjach rodzice? Przede wszystkim przekupują dzieci, wymyślają nagrody za jedzenie, denerwują się, że ich dziecko nie chce jeść, wreszcie po prostu zmuszają do jedzenia, co staje się w rezultacie podstawową przyczyną braku apetytu. Jakie sposoby postępowania z niejadkiem wybrać więc w zamian? W odpowiedzi na postawiony problem przydatne stają się następujące wskazówki:
- Mniejsze, ale częste posiłki dla dziecka.
- Samodzielny (pod kontrolą rodziców) wybór przekąsek między posiłkami.
- Zróżnicowane posiłki.
- Dostrzeganie sytuacji, kiedy dziecko je- nie ważne ile.
- Regularne godziny posiłków.
Jeszcze raz podkreślmy zatem, że zmuszanie dziecka do jedzenia staje się główną przyczyną braku apetytu. Posiłki stają się bowiem dla dzieci niemiłym, stresującym przeżyciem. Są jednak też takie przyczyny, wspomnianego problemu, które mają zupełnie inne podłoże. Może to być przeziębienie, zatkany nos, gorączka, kaszel. Organizm zajęty wówczas walką z chorobą, nie chce tracić energii na trawienie pokarmów. Dzieci nie chcą wtedy jeść. Sytuacja taka jest jak najbardziej normalna i nie wymaga interwencji lekarza do momentu, kiedy trwa tylko przez pierwsze dni infekcji, a dziecko zamiast jeść, dużo pije. Inną przyczyną jest zespół złego wchłaniania, który sprawia, że to, co dziecko zje, nie jest wchłaniane z przewodu pokarmowego, lecz niemal w całości wydalane. Najczęstszą postacią złego wchłaniania jest nietolerancja glutenu. Zespół ten rozpoznać można po takich objawach, jak: utrata wagi, wydęty brzuszek, czy też ogólne osłabienie. Jeszcze innym powodem braku apetytu u dzieci jest niedobór żelaza, a w dalszej kolejności anemia, przejawiająca się właśnie spadkiem apetytu, osłabieniem, bladością lub też obniżoną aktywnością dziecka. Zdarzają się także przypadki, kiedy brak apetytu spowodowany jest zaburzeniami emocjonalnymi. Dziecko, które czuje się samotne, zaniedbane, odrzucone, ciągle krytykowane, po prostu nie chce jeść. Pamiętajmy, że dla dzieci w wieku przedszkolnym to często jedyny sposób na pokazanie swojego niezadowolenia, na zwrócenie uwagi dorosłych, wysłanie sygnału, zobrazowanie swoich potrzeb.
Zanim jednak zaczniemy doszukiwać się stanów chorobowych, powodujących brak apetytu u dziecka, zadajmy sobie pytanie "Czy nasze dziecko rzeczywiście jest niejadkiem?" Jeśli prawidłowo rozwija się, prawidłowo przybiera na wadze, nie pojawiają się u niego żadne, niepokojące objawy, najpewniej wszystko jest w porządku. Pamiętajmy także, że nieposkromiony apetyt u dziecka kilkuletniego, powinien skłaniać do większych przemyśleń, bo nie zawsze dziecko, które ma ogromny apetyt jest zdrowe.

Literatura:
A. Kozłowska, Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym, Warszawa 1984.
I. Obuchowska, Kochać i rozumieć, Warszawa 1994.
M. Demel, Pedagogika zdrowia, Poznań 1996. 

 

 

 

 

Nieśmiały przedszkolak

„Mamo, wstydzę się...” mówi do ciebie twój Maluszek i speszony próbuje schować się za twoim szerokim płaszczem na widok przypadkowo spotkanej znajomej. A może twoje dziecko niechętnie bawi się z innymi dziećmi... Boi się, spuszcza głowę, odwraca się, czasem rumieni... Nie nawiązuje nowych znajomości... I zaczynasz się zastanawiać czy twoje dziecko jest nieśmiałe? Jeśli się tego obawiasz, to wiedz, że z nieśmiałych dzieci wcale nie muszą wyrosnąć skryci dorośli.

Jeśli maluch woli samotnie układać klocki i ucieka na widok innych osób, nie oznacza to jeszcze, że jest nieśmiały. Gorzej, gdy strach przed tym, co powiedzą koledzy, powstrzymuje go od wspólnej zabawy. Nieśmiałość izoluje dziecko od otoczenia. Sprawia, że każdy kontakt z nieznajomą osobą budzi w nim chęć ucieczki. Znalezienie się w centrum uwagi innych paraliżuje go. Może to mieć negatywny wpływ na dalszy, emocjonalny i intelektualny rozwój dziecka. Ale pamiętaj, że nawet największy odludek może się dobrze poczuć wśród innych ludzi, jeśli tylko mu pomożesz.

Nie ma nic dziwnego w tym, że dwu-, trzy-, a nawet czterolatek bywa nieśmiały. Na tym etapie rozwoju to naturalne zachowanie. Większość dzieci z niego wyrośnie, zanim pójdzie do szkoły. Do tego czasu mogą chować się za maminą spódnicę albo wspinać się na jej kolana, gdy do domu przyjdzie ktoś obcy. Nie dziw się też, jeśli Twoja pociecha woli bawić się sama. To jest typowe dla kilkulatków.

Nie powinnaś się również martwić, gdy energiczny w domu smyk, w przedszkolu staje się cichy i wstydliwy. Przecież to dla niego nowe miejsce, w którym wszystko wygląda inaczej niż w domu - obca pani, dużo dzieci, mnóstwo trudnych sytuacji, z którymi trzeba sobie samodzielnie poradzić. Kilkulatki w różny sposób przystosowują się do tego. Tylko nielicznym podoba się przewodzenie grupie i bycie w centrum uwagi. Z czasem nawet te maluchy, które przez pierwsze miesiące w przedszkolu wolały bawić się samotnie, nawiązują znajomości.


Około 20% dzieci rodzi się nieśmiałymi i nigdy nie staną się przebojowe. Taki mają charakter i temperament. Jeśli chcesz się przekonać, czy Twoja pociecha jest nieśmiała z, czy też zachowuje się typowo dla swojego wieku, przypomnij sobie czasy, gdy była jeszcze niemowlęciem. Wtedy można zaobserwować przejawy większej wrażliwości układu nerwowego, która odpowiada za rozwój jego nieśmiałości.

Nadwrażliwy maluch reaguje lękiem nawet na coś, co wydaje się przyjemne, np. na poruszającą się zabawkę. W nowych sytuacjach i na widok obcych osób płacze częściej niż jego rówieśnicy, gorzej niż oni znosi wszelkie zmiany. Pewną wskazówką mogą być też doświadczenia rodziców. Jeśli także oni w dzieciństwie byli nieśmiali, jest prawdopodobne, że ich dziecko odziedziczyło tę cechę. Nie wyrośnie więc z niej tak łatwo jak jego rówieśnicy.

Niestety, również nieodpowiednio postępując ze swoją pociechą, możesz sprawić, że stanie się niepewna siebie i skryta. Jeśli podpowiadasz maluchowi, jak ułożyć układankę, zapinasz za niego kurtkę, nie pozwalasz mu posmarować chleba masłem – dajesz mu do zrozumienia: „Nie poradzisz sobie”, „Nie jesteś wystarczająco dobry”. Dziecko, które nie ma okazji, by cieszyć się z sukcesów, nie może zbudować pozytywnego obrazu własnej osoby. Skoro najbliżsi uważają, że czegoś nie umie, traci wiarę w swoje możliwości, przestaje się starać. Każda sytuacja, w której musi się wykazać, powoduje lęk przed porażką.

Do podobnych rezultatów prowadzi stawianie zbyt wysokich wymagań, nadmierna surowość, częste krytykowanie. Wychowanemu w ten sposób maluchowi trudno zachować dobre mniemanie o sobie. Skoro myśli o sobie źle, tego samego spodziewa się po innych, zwłaszcza nieznanych sobie osobach. Woli więc nie wchodzić z nimi w kontakt. I tak rodzi się nieśmiałość.

Możecie pomóc dziecku stosując się do poniższych zasad. Pamiętajcie, że też od was  - rodziców zależy czy dziecko będzie nieśmiałe. Jeśli będziecie wychowywać nieśmiałe dziecko, to już jako dwulatek będzie miało problemy z tym związane. A konsekwencją tego może być nieśmiały pięciolatek, potem uczeń i dorosły człowiek! Postarajcie się do tego nie dopuścić, ponieważ brak wiary w siebie jest główną przyczyną bardzo wielu problemów i zaburzeń w życiu dorosłym.

ZASADY DLA RODZICÓW WSTYDLIWEGO MALUCHA 

Nie wierząc we własne siły, czując się gorszym, nie można pokonać nieśmiałości. Wspieraj więc dziecko. Zrób wszystko, by uwierzyło, że jest wspaniałą, wartościową osobą i nie wątpiło w swoje możliwości.

Zapewniaj malucha o swojej bezwarunkowej miłości. Okazuj ją, ale i mów o niej wprost.

Słuchaj dziecka. Poświęcaj mu uwagę, by nie musiało się jej domagać.

Częściej chwal, niż krytykuj. Nagrody i pochwały za dobre zachowanie są znacznie skuteczniejsze niż stałe strofowanie lub  krytykowanie. 

Nie dokuczaj, nie wyśmiewaj i nie poniżaj. Robienie tego nawet w żartach albo złości godzi w poczucie wartości.

Pozwól dziecku popełniać błędy. Uświadom mu, że w ten sposób się uczymy, bo nikt nie jest idealny.

Krytykuj zachowanie, a nie malucha. Mów raczej: „Nieładnie popychać kolegę” zamiast: „Ty nieznośny łobuzie!”.

Nie nazywaj go "nieśmiałkiem", "dzikusem", nie żartuj z niego i nie powtarzaj wciąż, że jest nieśmiałe. Jeśli maluch uwierzy, że jest nieśmiały, będzie mu trudno rozstać się z taką etykietką. Łatwo ją dostać, trudno się jej pozbyć. 

Nieśmiałość jest silnie związana z brakiem pewności siebie. Im więcej i częściej będziesz mówiła o mocnych stronach dziecka, tym szybciej pokona ono nieśmiałość. Jak najczęściej powtarzaj, że jest dzielne, ładnie śpiewa, rysuje, buduje wspaniałe pojazdy z klocków itp. Dodawaj wiary w sukces. Zapewniaj dziecko, iż wierzysz, że mu się uda.

Staraj się, jak najmniej krytykować i porównywać go z innymi. Jest szczególnie wrażliwe na krytykę i rywalizację. Krytyka sprawi, że będzie miał coraz gorsze wyobrażenie o sobie, coraz mniej wiary w siebie. Niska samoocena utrudni mu kontakty z kolegami.


Zadbaj o to, by w domu bywało, jak najwięcej dzieci i dorosłych. Organizuj dziecięce bale, zapraszaj kolegów i pozwól dziecku bywać u innych. Jeśli zapraszasz dorosłych, zadbaj o to, by, choć przez chwilę dziecko było z wami.

Jak najczęściej zabieraj malucha do kina, teatru, na wystawy czy na dziecięce koncerty. Im częściej dziecko ma kontakty z różnymi osobami, w różnych sytuacjach, tym łatwiej potem nawiązuje nowe znajomości.

Nie zmuszaj nieśmiałego malucha do "publicznych" występów. Dziecko powinno samo decydować, kiedy i czym chce się pochwalić.

W trudnych chwilach pomagaj mu, ale staraj się nie wyręczać. Jeśli pokłóci się z kolegą, doradź jak rozwiązać problem, ale nie proponuj, że rozwiążesz go sama.

Pozwalaj mu decydować wszędzie tam, gdzie jest to możliwe - w co się ubierze, gdzie i z kim będzie się bawiło, jaką zabawkę kupicie koledze na imieniny itd. 

Zachęcaj malca do pomocy w domu. W ten sposób zdobywa większą pewność siebie i pokonuje nieśmiałość. Bo można ją pokonać, a im wcześniej pomożesz dziecku, tym będzie mu łatwiej z nią walczyć.

Jeśli jednak ciężko wam będzie stosować się do powyższych zasad a dziecko będzie bardzo nieśmiałe, to osobiście polecam czytanie terapeutycznych książek. Polecam książkę „Bajki, które leczą” Brett Doris.

Autorka adresuje ją szczególnie do tych rodziców, którzy pragną pomóc swoim dzieciom przezwyciężyć różnorodne problemy. Tworzy opowiadania – dotyczące m.in. lęku przed ciemnością, moczenia nocnego, nieśmiałości – które same w sobie stanowią prostą, skuteczną, a co najważniejsze, domową technikę terapii dzieci.

Terapeutami są w tym wypadku rodzice, którzy mogą nie tylko przeczytać swoim pociechom przykładowe opowiadanie, lecz również na podstawie książki nauczyć się zasad tej techniki terapeutycznej, dostosowywania jej do potrzeb własnego dziecka, a wreszcie – samodzielnego opowiadania historii.

 

 

 

 

 

Adaptacja przedszkolaka

 

Dziecko ma prawo do swojego świata, z którego musi stopniowo wyrastać, podejmując przy tym coraz to nowsze i trudniejsze zadania. Pierwszym światem i środowiskiem społecznym niezbędnym do rozwoju dziecka jest jego rodzina. W domu rodzinnym zbiera ono pierwsze doświadczenia i uczy się odpowiednich zachowań. Rozpoczęcie edukacji przedszkolnej stanowi przełomowy moment w życiu malucha i jego rodziców i wiąże się z wieloma życiowymi zmianami. Kiedy rodzice oddają swoją pociechę do przedszkola po raz pierwszy, często targają nimi emocje (zwykle negatywne), takie jak smutek, żal czy tęsknota. Dziecko natomiast pierwszego dnia najczęściej czuje się zdezorientowane, bo nie wie, z kim nawiązać bliższy kontakt emocjonalny, a na dodatek wokół siebie widzi podobne zdezorientowane dzieci, które pozostały same bez rodziców.

Dla wielu dzieci pierwsze kontakty z dużą grupą w obcej sobie przestrzeni są przyczyną zachwiania poczucia bezpieczeństwa, zaś sposób percepcji i rozumienia pojęć i stosunków czasowo-przestrzennych utrudniają właściwą ocenę wielu sytuacji związanych z funkcjonowaniem w nowym otoczeniu społecznym, co stanowić może poważną przeszkodę w przystosowaniu się do nowych warunków.

Aby umożliwić dziecku lepszy, „bezbolesny” start przedszkolny, z jednej strony należy dokonać analizy jego potrzeb oraz możliwości ich zaspokajania przez przedszkole, a z drugiej przygotować rodziców mentalnie i organizacyjnie do rozstania z dzieckiem i pozostawienia go w nowym miejscu. Co roku od momentu naboru, czyli w okolicach marca, przedszkola podejmują odpowiednie działania, przygotowując się na przyjęcie nowych podopiecznych, a rodzice zaczynają przygotowywać siebie i dziecko do przyjścia do placówki.

Jaką rolę w procesie adaptacji odgrywa przedszkole?

Adaptacja do przedszkola to proces rozciągnięty w czasie i obejmujący wiele różnych działań, które często odbywają się równolegle. Placówka przygotuje się do niego poprzez dostarczenie rodzicom niezbędnych informacji na temat roli przedszkola jako środowiska stymulującego rozwój dziecka oraz pełnionych funkcji opiekuńczych, wychowawczych i kształcących. Jeśli mama i tata zostaną o tym przekonani, to w stanie sprawić, że ich maluch zapragnie bawić się z innymi dziećmi w przedszkolu.

Podczas drzwi otwartych warto zwrócić uwagę rodziców i dzieci na otoczenie oraz pokazać, jak przedszkole funkcjonuje. Nieznane dotąd miejsce stanie się przyjazne, gdy maluchy i ich opiekunowie poznają sympatyczny personel, estetyczne otoczenie, ciekawe zabawy i zajęcia.

Na spotkaniu adaptacyjnym rodzice wspólnie z dzieckiem spędzają czas na zabawie i rozmowach z nauczycielami w nowym miejscu, jakim jest przedszkole. Dobrą praktyką jest przygotowanie broszur informacyjnych na temat roli i zadań przedszkola, w której podaje się adres strony internetowej, adres e-mailowy, by przybliżyć rodzicom placówkę oraz umożliwić wgląd w jej codzienność.

Czy warto uczestniczyć w zebraniu dotyczącym adaptacji?

Dobre przygotowanie się rodziców do pierwszego okresu w przedszkolu jest uzależnione od ich odpowiedniej wiedzy o organizacji pracy placówki oraz możliwości nawiązania dobrej komunikacji. Pierwszym sprawdzonym krokiem w procesie adaptacji jest organizowanie zebrań informacyjno-adaptacyjnych dla rodziców dzieci nowo przyjętych, podczas których jest czas na to, by porozmawiać na temat wzajemnych oczekiwań. Na spotkaniu rodzice dowiedzą się o realizowanym w placówce programie wychowania przedszkolnego i założeniach podstawy programowej. Zostaną poinformowani o kosztach związanych z pobytem dziecka w przedszkolu, godzinach otwierania i zamykania placówki, a także o tym, jak przygotować dziecko do przedszkolnego startu, jakie rzeczy przygotować przed inauguracją, czy od początku zapisywać dziecko na zajęcia dodatkowe. Uzyskają też wiele innych cennych informacji, które rozwieją pytania i wątpliwości.

 

 

 

 

Jak pomóc dziecku radzić sobie ze złością?

Uczucie złości towarzyszy człowiekowi we wszystkich okresach jego życia. Złości się zarówno niemowlę, jak i przedszkolak czy dorosły.
Kiedy niemowlę odczuwa złość, najczęściej się czerwieni, krzyczy, płacze i wymachuje kończynami. Im starsze dziecko, tym bardziej różnorodne są przejawy tego uczucia. Nierzadki jest widok przedszkolaka tupiącego ze złości, rzucającego się z krzykiem na chodnik, kiedy mama odmawia kupna loda lub zabawki. Przejawy złości mogą mieć także charakter ataku fizycznego, skierowanego na inne osoby (popychanie, bicie, szczypanie) lub na przedmioty (ciskanie wszystkim, co wpadnie w ręce, niszczenie zabawek, książek, trzaskanie drzwiami). Czasami atak jest skierowany na własną osobę (dziecko się szczypie, gryzie lub drapie). Inną formą manifestacji złości jest atak werbalny, w którym dziecko używa silnie zabarwionych emocjonalnie sformułowań, np. "Nienawidzę cię!", "Jesteś okropna!", "Nie lubię cię!" itp.

W wieku przedszkolnym dziecko wyraża złość, gdy ktoś przerywa mu zabawę, odbiera przedmioty, słodycze, nie pozwala wykonywać określonej czynności. Czasami wywołuje ją własna nieporadność lub nieudane kontakty z rówieśnikami.

Złości nie da się uniknąć. Ważne jest zatem to, by od najmłodszych lat uczyć dzieci kierować złością w taki sposób, aby nie ona rządziła nimi, lecz aby one mogły ją mieć pod kontrolą.

Nietrudno rozpoznać osobę przepełnioną złością, należy ona bowiem do tych uczuć, które są manifestowane specyficznymi właściwościami wyglądu i zachowania. Jest wiele sygnałów z ciała, po których możemy rozpoznać, co dana osoba przeżywa. Objawy grożące bezpośrednim wybuchem  to:

• zmarszczone czoło,
• srogie spojrzenie,
• zmrużone oczy,
• pobladłe lub zaczerwienione policzki,
• rozszerzone otwory nosowe,
• zaciśnięte wargi lub szczęki,
• zacięta mina,
• przyspieszony oddech,
• podniesiony głos,
• ucisk w klatce piersiowej,
• wzmożone napięcie mięśni,
• dłonie zaciśnięte w pięści,
• niepokój ruchowy,
• postawa ciała wyraża chęć walki.

Ważne, by być wyczulonym na zauważanie wczesnych sygnałów złości u dziecka, by zapobiegać, a nie wzmacniać i potęgować wybuch.

Typowe reakcje rodziców na atak złości u dziecka, takie jak: krzyk, dawanie klapsów, używanie raniących komentarzy, groźby, nie przynoszą zwykle skutku. Wręcz przeciwnie - wzmagają niewłaściwe zachowania dziecka, podsycając wybuch. Pamiętajmy, że agresja (każdy jej rodzaj - również werbalna bądź zawarta w komunikacji niewerbalnej) rodzi agresję i nie pomaga dziecku poradzić sobie z własną złością.

Co robić, kiedy dziecko się przy nas złości: na coś, na kogoś, w tym na siebie?

Kiedy dziecko wyraża złość, duże znaczenie ma to, w jaki sposób reagujemy. Ważna jest zarówno nasza komunikacja niewerbalna, jak i to, co mówimy. Wpływ na nasze zachowanie mają przekonania i nastawienie do złości. Czy dajemy sobie prawo do niej? Kolejne pytanie, które warto sobie zadać: Czy dajemy innym prawo do złoszczenia się? Pomagając dzieciom, musimy pamiętać, że pierwszym krokiem jest akceptacja swojej złości, danie sobie prawa do jej przeżywania i wyrażania; dopiero wtedy możemy zaakceptować emocje dziecka i mu pomóc. Pamiętajmy, że złość, jak każde uczucie, przemija.
Jeżeli chcemy pomóc dziecku, by radziło sobie z negatywnymi emocjami, to w momencie, kiedy się złości:

• spróbujmy je odzwierciedlić, określić jego stan: "Oj, chyba cię to rozzłościło", "Sprawiasz wrażenie rozwścieczonego", "Widzę, że jesteś bardzo zły. Na pewno masz powód, by tak bardzo się złościć. Masz prawo się złościć, chcę ci jednak pomóc poradzić sobie ze złością, by nie poraniła nikogo, również ciebie"; ogólny przekaz: "Złość nie jest czymś złym. Ważne jest to, co zrobisz z tym uczuciem"; w ten sposób wyrażamy akceptację dla uczuć dziecka;
• złość, jak wszystkie uczucia, można zaakceptować, natomiast pewne działania należy ograniczyć: "Widzę, jak jesteś zły na brata. Powiedz mu, co chcesz, słowami, a nie pięściami";
• uważnie słuchajmy i powtarzajmy spokojnym, nieoceniającym tonem to, co dziecko mówi: "Mówisz więc, że... (tu powtarzamy jego słowa), "Usłyszałem, że powiedziałeś...";
• okazujmy empatię i zrozumienie - wyobraźmy sobie, że jesteśmy na miejscu dziecka, i spróbujmy zobaczyć daną sprawę z jego punktu widzenia: "Kiedy wyobrażam sobie, że jestem w twojej skórze, to rozumiem, że możesz czuć się w ten sposób", "Z twojego punktu widzenia wygląda to tak.", "Myślę, że wiem, co masz na myśli.";
• starajmy się unikać prawienia morałów, poprawiania, udzielania wskazówek w trakcie napadu złości; dopiero gdy dziecko zaczyna się uspokajać i odprężać, możemy podzielić się z nim swoimi doświadczeniami;
• wprowadzajmy konsekwencje dopiero wtedy, gdy zarówno my, jak i dziecko jesteśmy spokojni - w ten sposób dziecko dostaje komunikat, że to jego zachowanie jest dyscyplinowane, a nie jego emocje;
• warto dzieciom czytać bajki terapeutyczne, które uczą je radzenia sobie w różnych trudnych sytuacjach.

Wybuch - jak reagować, by nie wybuchnąć wraz z dzieckiem?

Jeżeli jesteśmy uważni, to wiele ataków złości możemy zatrzymać w momencie  pojawienia się pierwszych symptomów z ciała w sposób podany powyżej. Jednak zdarzają się takie sytuacje, w których dochodzi do wybuchu.
Wybuch jest mniej groźny, kiedy:

1. Ograniczamy liczbę bodźców ("mniej paliwa"):

• obniżamy i ściszamy głos,
• mówimy wolno,
• unikamy kontaktu wzrokowego,
• unikamy dotyku, chyba że dziecko samo go szuka,
• pozostawiamy dziecko samemu sobie (bez widowni).

2. Ograniczamy zasięg:

• nie wypominamy,
• w razie agresji fizycznej - przytrzymujemy dziecko.

3. Stosujemy "zawory bezpieczeństwa":

• dziecko ma możliwość rozładowania się w ruchu,
• ma możliwość opowiedzenia.

W zależności od tego, czy zachowanie dziecka w trakcie wybuchu jest bezpieczne dla niego i otoczenia, czy nie, możemy wobec  dziecka zachować się w dwojaki sposób. W przypadku kiedy niewłaściwe zachowanie dziecka jest jednocześnie bezpieczne dla niego i otoczenia, dobrą reakcją jest niezwracanie uwagi na dziecko i czekanie, aż się samo uspokoi. Jest to trudne dla dziecka, ale wymaga także cierpliwości i opanowania dorosłych - dziecko w tym momencie jest w takich emocjach, że czyjaś uwaga potęguje napięcie i zdenerwowanie. Jedyny komunikat, który możemy przekazać, to informacja, że kiedy się uspokoi, możemy spróbować pomóc mu rozwiązać problem, lub pokazanie pozytywów: "Jak się  uspokoisz, to będziesz miał więcej czasu na zabawę". Pamiętajmy - niepodsycany, impulsywny wybuch trwa zazwyczaj krótko.

Gdy jednak dochodzi do zachowań, w których zagrożone jest bezpieczeństwo dziecka lub innych osób z otoczenia albo może dojść do poważnego zniszczenia cennych rzeczy, podstawową strategią jest technika holding (od ang. hold - trzymać). Polega ona na zapewnieniu dziecku bezpieczeństwa poprzez unieruchomienie go, czyli przytrzymanie dziecka, posadzenie na swoich kolanach lub na podłodze bez rozmowy i innej formy uwagi (pytania, krzyk, bicie, negocjacje), gdyż każda rozmowa jako forma uwagi przedłuży wybuch. Jedyna informacja, która jest możliwa, to: "Mogę puścić tylko takie dziecko, które jest spokojne i mówi do mnie cicho". Ta technika jest skuteczna w wielu przypadkach - zapewnia ona pełne miłości, silne i bezpieczne granice, gdy dziecko traci panowanie nad sobą.  
Poniżej przedstawiam wskazówki, by ten sposób postępowania był bezpieczny i skuteczny:

• jeśli odczuwamy silny lęk lub złość, to nie próbujmy tej techniki - nasze uczucia zasilą strach i złość dziecka i pogorszą sytuację;

• trzymajmy dziecko od tyłu, najlepiej jeśli siedzi nam na kolanach; uważajmy na głowę - na wypadek gdyby dziecko odrzucało głowę w tył;
• w naszym objęciu powinna być zarówno miłość, jak i siła - trzymamy mocno, ale nie za mocno, łagodnie, ale nie za łagodnie;
• ta technika wymaga poświęcenia jej trochę czasu - bądźmy na to  przygotowani i chętni, gdyż nie kończąc procesu, możemy bardziej zaszkodzić, niż pomóc - trzymajmy dziecko i czekajmy, aż się uspokoi i odpręży; może się zdarzyć, że w miarę wygasania złości, dziecko będzie płakało albo zaśnie.

Co może zrobić dziecko, kiedy się złości?

W niektórych przypadkach dziecko może potrzebować fizycznego odreagowania złości. Można mu to zapewnić na kilka sposobów:

• kierowana zabawa lalkami - agresja występuje pomiędzy postaciami zabawy;
• rysowanie;
• zgniecenie kartki papieru i wyrzucenie jej;
• darcie kartki papieru na małe kawałeczki;
• uderzanie poduszek lub materaca na przykład pałkami zrobionymi z miękkiego materiału;
• użycie worka lub gruszki bokserskiej dla dzieci (w rękawicach);
• wojna na kulki;
• bieganie, skakanie.

Kilka sposobów dla dziecka na wyciszenie się:

• liczenie do 10;
• pomyślenie o czymś przyjemnym;
• kilka głębokich oddechów;
• zrobienie czegoś przyjemnego;
• spokojna muzyka;
• spacer;
• mówienie o swoich uczuciach;
• techniki relaksacyjne.

W domu czy w przedszkolu warto zrobić kącik złości bądź pudełko uczuć. Wprowadza ono pewien planowy sposób radzenia sobie z uczuciami. Warto dzieciom dać możliwość skorzystania z niego za każdym razem, kiedy będą chciały zakomunikować innym o swoich uczuciach. Przygotowujemy tekturowe pudełko, na którym piszemy Pudełko uczuć, dekorujemy je zdjęciami ludzi, którzy są źli, smutni, szczęśliwi. Do środka pudła wkładamy:

• kredki i papier do rysowania złości;
• poduszkę złości, która ma służyć wyładowaniu emocji, kiedy dziecko jest złe - można mu ją podać, by waliło w nią pięściami lub w nią krzyczało;
• kapelusz Zwróćcie na mnie uwagę - założenie kapelusza oznacza, że jesteśmy potrzebni osobie, która ma go na głowie;

• woreczek na smutki - wykonujemy woreczek, do którego można wkładać zapisane na karteczkach smutki; w przypadku małych dzieci dorośli zapisują to, co chce dziecko; kiedy uzbiera się już spora liczba smuteczków, można je razem z dzieckiem spalić albo zakopać;

• gazety do darcia lub robienia z nich kulek;

• chusteczki higieniczne.

Jak sobie radzić ze złością ze strony dziecka w stosunku do nas:

• często, by w ogóle można było porozumieć się z dzieckiem, trzeba zastosować technikę ochłonięcia w stosunku do dziecka, samego siebie lub obu stron (opisana w artykule Jak skutecznie rozwiązywać problemy);
• stosowanie komunikatu Ja, np. "Nie podoba mi się, jak krzyczysz i rzucasz klockami. Kiedy się uspokoisz, to porozmawiamy";
• zastosowanie techniki 4 KROKÓW czy O.W.P.S. (opisana w artykule Bariery komunikacyjne a komunikat Ja);
• zastosowanie procedury stopniowego wyrażania gniewu (opisana w artykule Złość - jak sobie z nią radzić?);
• rozwiązywanie problemów metodą 6 kroków wg Gordona (opisana w artykule Jak skutecznie rozwiązywać problemy).

Niektóre czynniki zewnętrzne mogą mieć duży wpływ na częstość występowania i nasilenie wybuchów złości. Celem profilaktyki zachowań agresywnych warto zwrócić uwagę na:

• dotlenienie pomieszczeń - brak tlenu powoduje zmęczenie i drażliwość;
• dostęp do wody do picia - woda niegazowana szybko dostarcza tlen do wszystkich komórek w organizmie, co wpływa korzystnie na samokontrolę zachowań;
• kolory pomieszczeń - ciepłe, stonowane barwy z wesołymi motywami dziecięcymi na ścianach wpływają korzystnie na nastrój osób w nich przebywających;
• atmosferę w domu/przedszkolu/szkole - czy jest przyjazna, radosna, czy wręcz przeciwnie - pełna złości i nieprzyjaznego nastawienia;
• zachowanie opiekunów - sposobem, w jaki odnoszą się do siebie lub gości, dają przykład dzieciom oraz budują atmosferę danego miejsca;
• reguły - czy w ogóle są formułowane w danym miejscu, a jeśli tak - czy są jasne, czytelne, jednakowe dla wszystkich i przestrzegane;
• muzykę - muzyka relaksacyjna w tle wycisza i uspokaja.

 

 

 

 

 

 

W jaki sposób pomóc dzieciom w kształtowaniu własnego "Ja"

Wiek przedszkolny jest ważnym okresem kształtowania się podstawowych struktur osobowości. W wieku 3 lat wyodrębnia się w świadomości dziecka struktura ja. Dziecko osiąga poczucie tożsamości, własnej wartości, możliwość kontrolowania swojego zachowania i wpływania na otoczenie. W kolejnych fazach wieku przedszkolnego następuje wzbogacanie obrazu siebie w związku z wchodzeniem w nowe środowiska (grupa rówieśnicza, przedszkole) i pełnieniem nowych ról.

W trakcie uczenia się, jaką wartość mają różne obiekty (przedmioty, osoby), porządkowania informacji w związku z ich wartością i ustalania zasad wartościowania dziecko, kształtuje tzw. sieć wartości.

Na wiek przedszkolny przypada etap rozwoju osobowości autonomicznej (zob. Chłopkiewicz). Wyodrębnia się struktura ja (w opozycji do "nie ja"). Okres ten charakteryzuje egocentryzm, impulsywność działania, zdolność do aktów chęci i świadomego dokonywania wyboru. Chęci i wybory zmierzają do podkreślenia niezależności dziecka. Jego zachowanie staje się wskutek tego zmienne, kapryśne, chaotyczne i konfliktowe. W kolejnym etapie rozwoju osobowości (interakcyjnie zależnej) dziecko staje się wrażliwe na oczekiwania innych osób i ich sposób reagowania, uwzględnia relacje ja - inni. Zaczyna być zdolne do liczenia się z innymi, stopniowego rezygnowania ze swoich pragnień, kontrolowania reakcji. Zaznaczają się silnie potrzeby aprobaty, uznania i miłości.

Rozwój osobowości następuje w wyniku działania czynników zewnętrznych (środowisko), wewnętrznych (dojrzewanie funkcji psychomotorycznych) oraz ich interakcji. Pod wpływem świata zewnętrznego następuje akomodacja - zmiana struktury i funkcjonowania osobowości). Równolegle trwa proces indywidualizacji.

Zaburzenie rozwoju osobowości dziecka prowadzić może do zaburzeń przystosowania i trudności wychowawczych. Gdy nieprawidłowo kształtują się mechanizmy popędowo-emocjonalne, prowadzić to może do powstania zaburzeń zachowania przejawiających się pod postacią następujących objawów: wybuchy złości, gniewu, impulsywność reakcji, nadpobudliwość psychoruchowa, słaby rozwój uczuć wyższych, przejawy patologicznych potrzeb, np. zadawania cierpienia sobie lub innym, działania destrukcyjne.

Proces powstawania tych zaburzeń rozważyć można na przykładzie zachowań agresywnych, często obserwowanych w wieku przedszkolnym. Zachowanie agresywne może być reakcją na sytuację trudną (np. kolega zabiera zabawkę) lub mieć charakter zachowania naśladowczego (np. zachowań agresywnych rodzica) czy działania poznawczego (eksperymentowanie i sprawdzanie efektów agresji). Wymienione zachowania nie są przykładem patologii rozwoju osobowości. Środowisko może wzmacniać opisane zachowania, np. okazując dziecku zainteresowanie tylko wtedy, gdy zachowuje się agresywnie. Dziecko zaczyna wówczas nieświadomie wykorzystywać to zachowanie jako służące zwróceniu na siebie uwagi. Niepokojące jest, gdy zachowanie agresywne staje się świadomą i dominującą formą kontaktów z otoczeniem w ostatnich fazach wieku przedszkolnego.

Nieprawidłowy proces przyswajania norm, wzorców zachowania, wytwarzania idealnego obrazu świata i siebie może wystąpić, gdy dziecku brak wzorca do naśladowania i identyfikacji, gdy rodzice nie budzą jego szacunku i pozytywnych uczuć, gdy wadliwy jest system wymagań zewnętrznych: są one sprzeczne, niedostosowane do możliwości dziecka, niewłaściwie egzekwowane i nie sprzyja to przekształcaniu się ich w wymagania wewnętrzne (interioryzacja). Gdy postawy rodziców cechuje nadmierny dystans (por. Ziemska), u dziecka mogą wykształcić się zachowania typu aspołecznego czy antyspołecznego. Postawa odtrącająca blokuje rozwój uczuć społecznych, sprzyja kształtowaniu się agresywności, kłamliwości, nieposłuszeństwa. Postawa unikająca powoduje niestałość uczuciową, konfliktowość, niezdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych.

Gdy rodzice nadmiernie koncentrują się na dziecku, prezentując postawę nadmiernie wymagającą, pojawia się u niego brak wiary we własne siły, lękliwość i uległość. Postawa nadmiernie chroniąca może spowodować zależność dziecka, bierność, niesamodzielność lub nadmierną pewność siebie. Dziecko, mimo wysokiego poczucia własnej wartości oraz egoistycznej postawy, odczuwa niepewność i niepokój, gdy jest pozostawione bez matki.

Zaburzenia rozwoju ja u dziecka objawiają się nieprawidłowościami samooceny. Nietrafna samoocena, tj. zawyżona lub zaniżona w stosunku do rzeczywistych możliwości, powoduje trudności w funkcjonowaniu. Tendencja do niedoceniania siebie powoduje niską odporność na sytuacje stresowe, ograniczenie aktywności i działanie poniżej swoich możliwości. Przecenianie swoich możliwości prowadzi do podejmowania zadań zbyt trudnych i do niepowodzeń. Samoocena niestabilna przejawia się jako brak zaufania do własnych możliwości i nadmierna zależność od czynników zewnętrznych (np. opinii innych). Częste stykanie się z rozbieżnymi opiniami prowadzi do huśtawki emocjonalnej. Samoocena usztywniona powoduje niezdolność do dostosowywania zachowania do pozytywnych czy negatywnych doświadczeń.

Nieprawidłowa samoocena prowadzi do nieprawidłowego poziomu samoakceptacji. Im większa rozbieżność między ja idealnym a ja realnym, tym niższy poziom samoakceptacji i silniejsze napięcie emocjonalne i motywacyjne. Pojawia się poczucie bezradności, niepełnowartościowości i myśli o braku szans w działaniu. Efektem jest funkcjonowanie dziecka poniżej swoich możliwości. Przy zbyt wysokim stopniu zbieżności ja realnego i ja idealnego spada poziom aspiracji, brak zmian w zachowaniu, dziecko nie dąży do ideałów, które mogłyby być celem aktywności.

Nieprawidłowości w kształtowaniu samooceny zniekształcają rozwój poczucia własnej wartości. Poczucie mniejszej wartości kształtuje się, gdy niezaspokojone były potrzeby akceptacji, aprobaty, uznania społecznego, osiągnięć. Przyczyną tego może być odrzucenie przez rodziców, lekceważenie potrzeb dziecka lub dysproporcje między możliwościami dziecka a stawianymi mu wymaganiami zewnętrznymi lub własnymi aspiracjami. Poczucie mniejszej wartości wywołuje silne negatywne emocje (wstyd, lęk, poczucie winy), wpływając na utrwalenie się niskiego poziomu aspiracji i działanie poniżej możliwości. U niektórych dzieci jednakże rozwija się - jako kompensacja - potrzeba dominacji.

Inne nieprawidłowości w rozwoju struktury ja spowodowane słabym wyodrębnieniem się tej struktury to bierność (gotowość działania tylko pod czyimś kierunkiem) oraz potrzeba zależności (domaganie się opieki). Te cechy zachowania są typowe dla wczesnego dzieciństwa i powinny zanikać w okresie przedszkolnym. Pojawia się w ich miejsce większa samodzielność w działaniu i autonomia emocjonalna. W ostatniej fazie wieku przedszkolnego ciągłe domaganie się pomocy, demonstrowanie bezbronności i bezradności, niechęć do samodzielności oznaczać może niedojrzałą formę zachowania powiązaną z poczuciem braku bezpieczeństwa. Zbyt silne rozbudowanie struktury ja powoduje, że większość działań dziecka skierowana jest na ochronę siebie, dbanie o własne interesy, skupianie na sobie uwagi otoczenia. Jest to efektem oddziaływań wychowawczych, w których dominują kary i rywalizacja, stwarzając poczucie zagrożenia.

Gdy wystąpią jakieś symptomy opisanych powyżej zaburzeń, konieczna jest interwencja. Postępowanie korekcyjno-wychowawcze powinno być poprzedzone diagnozą, aby określić rodzaj oddziaływań, zależnie od rodzaju zaburzeń i cech osobowości dziecka. Psychoterapia grupowa stymuluje rozwój uczuć wyższych, zwiększa wrażliwość na problemy innych, uczy je odczuwać i rozumieć, zmniejsza poczucie samotności ("inni też mogą mieć kłopoty"). Podczas zajęć psychodramatycznych, odgrywając różne role, dziecko może skutecznie odreagowywać napięcia emocjonalne, przejmować punkt widzenia i sposób reagowania osoby, którą odgrywa. Służy to wzbogaceniu doświadczeń psychicznych i uczy nowych sposobów nawiązywania kontaktów społecznych.

W przypadku niedostosowania społecznego stosowana jest terapia behawioralna. Zakłada, że różne formy niedostosowania wynikają z przyswojenia niewłaściwych łańcuchów odruchowych i poprzez odpowiednie ćwiczenia można usunąć wadliwe i wytworzyć nowe, prawidłowe reakcje. Celem terapii behawioralnej jest wyrównanie braków w zachowaniu, które powodują, że dziecko nie otrzymuje pozytywnych wzmocnień w kontaktach społecznych oraz eliminowanie negatywnych cech zachowania przez silne wzmacnianie zachowań wartościowych społecznie, ponadto uczenie kontrolowania własnych reakcji.

Zadaniem rodziców i nauczycieli jest profilaktyka zaburzeń osobowości. Celem jej jest wszechstronny rozwój osobowości dziecka. Najkorzystniej wpływa na niego tzw. trening współzależny informacyjny, co oznacza odpowiednie zorganizowanie środowiska, systematyczne dostarczanie różnorodnych informacji i zachęcanie do samodzielności. Dziecko ma wówczas możliwość samodzielnego sprawdzenia swoich możliwości. Dochodzi do tego na drodze własnych doświadczeń, a nie przez narzucone i powielane pożądane sposoby zachowania. Tak kształtowana osobowość charakteryzuje się zdolnością do kontroli wewnętrznej, nieegocentrycznymi kontaktami z ludźmi opartymi na ich zrozumieniu, wysokim poziomem inteligencji i twórczą postawą wobec świata. W przypadku zaburzeń osobowości dziecka najskuteczniejsza jest pomoc w postaci terapii rodzinnej dziecka i jego rodziców.

Wiek przedszkolny jest ważnym etapem w procesie kształtowani osobowości. Zaburzenia, które powstają w tym okresie i nie zostaną wyrównane, mogą przejawiać się w zachowaniu przez całe życie.

 

                        Pozwólcie mi coś robić...

- Pozwólcie mi coś robić - tak może powiedzieć prawie każde dziecko. Wykonywanie różnorodnych czynności w codziennym życiu, a także rysowanie, malowanie, lepienie, majsterkowanie staje się obecnie dla wielu milusińskich marzeniem i luksusem. Zjawisko to jest bardzo niepokojące, ponieważ praktyczne działanie i tworzenie nie tylko rozwijają mózg, usprawniają manualnie, ale także bawią, cieszą, rozładowują napięcie emocjonalne, po prostu uszczęśliwiają.

Naturalna aktywność dzieci ulega obecnie coraz większemu ograniczeniu. Powstaje swego rodzaju błędne koło. W szkole ilość godzin dydaktycznych, które można jej poświęcić jest bardzo niewielka. Większość nauczycieli uważa, że dzieci należy przygotować przede wszystkim do testów kompetencji, podczas pisania których muszą wykazać się umiejętnościami ściśle umysłowymi. Bardziej przyda się więc sprawne liczenie, czy poprawne pisanie, niż na przykład malowanie lub lepienie.

Nauczyciele ulegają presji przełożonych i trudno im się dziwić, ponieważ czują się odpowiedzialni za wyniki testów. Coraz rzadziej można więc poświęcić kilka godzin na wykonywanie zabawek z kasztanów i innych materiałów przyrodniczych, szycie, czy rzeźbienie w mydle. Wielka szkoda, bo dzieci zajęcia takie bardzo lubią. Również w klasach starszych jest mało okazji do działalności praktycznej i artystycznej. Jeżeli dzieci uczą się informatyki, to odbywa się to kosztem techniki. Liczba godzin plastyki jest bardzo mała, a przecież na tych lekcjach uczniowie opanowują również wiele wiadomości z zakresu sztuki, więc na tworzenie jest jeszcze mniej czasu.

Nigdy nie zapomnę słynnego powiedzenia pani doktor Gustawy Grabowskiej, pracownika naukowego Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Słupsku w moich studenckich czasach. Pani Grabowska, znakomity dydaktyk, często powtarzała: "Pamiętajcie, nie sama głowa chodzi do szkoły." Miała wówczas na myśli dziecięce uczucia. Jej maksyma z czasem nabrała także innego znaczenia. Do szkoły chodzi nie tylko głowa, ale też ręce, nogi i całe ciało, które przecież nie działa bez udziału mózgu, a mózg bez naturalnego działania reszty organizmu też nie funkcjonuje prawidłowo.

Z powodu trendu w oświacie do produkowania "mózgowców" najbardziej cierpią dzieci posiadające predyspozycje i uzdolnienia manualne i artystyczne. Odbiera się im nie tylko ich naturalny sposób uczenia się, ale także możliwość wykazania się umiejętnościami i osiągania szkolnego sukcesu. Obecny trend ma również negatywny wpływ na rozwój społeczny uczniów. Jeżeli mało jest okazji do podejmowania wspólnych wysiłków i wyzwań z innymi dziećmi, to w jaki sposób mogą oni nabywać umiejętność porozumiewania się ze sobą wzajemnie i współpracy?

Sytuacja w domach też często jest w tej dziedzinie nie najlepsza. Wielu rodziców uważa, że dziecko powinno się uczyć, a na inne zajęcia szkoda czasu. Wyręczają je we wszystkim, odbierając radość wspólnej z nimi pracy w ogrodzie, przygotowywania posiłków, czy robienia porządków. Często nam, dorosłym wydaje się, że z dziecięcej pomocy wynika więcej szkody niż pożytku. Wystarczy jednak odrobina cierpliwości i nasza pociecha może się nie tylko wiele nauczyć, ale także razem z nami świetnie bawić.

Jako rodzice możemy też kompensować niedoskonałość szkoły w tej dziedzinie. Pozwólmy naszym dzieciom więcej działać i tworzyć w domu. Pomocne mogą też się okazać odpowiednie koła i sekcje działające w klubach osiedlowych, domach kultury itp. Zajęcia w modelarni, czy uczestnictwo w kole teatralnym nie są wcale mniej istotne niż lekcje angielskiego lub trening piłkarski. Najważniejsze, aby były zgodne z zainteresowaniami i potrzebami dziecka.

Każdemu z nas chyba podoba się życie "Dzieci z Bullerbyn" opisane przez Astrid Lindgren. Bohaterowie tej książki mieli wspaniałe i szczęśliwe dzieciństwo. Mogli nie tylko uczyć się, ale też bawić i uczestniczyć w życiu swoich rodzin i sąsiadów, pomagając dorosłym w wielu czynnościach. Właśnie to i związane z tym przygody i odczucia stanowią treść tej radosnej i porywającej opowieści. Pozwólmy, aby także nasze dzieci mogły mieć tak wspaniałe dzieciństwo. Niech jego treścią nie będzie tylko szkoła. Poza nią mogą także nabywać wielu umiejętności i doświadczeń. Trzeba im tylko na to pozwolić. Trzeba pozwolić im coś robić, cieszyć się z działania i jego efektów.